Από την παρουσίαση του βιβλίου, "Σχήμα Οξύμωρον" της Κανής Καραβά στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός,

  Ελληνική Λογοτεχνία 

ΣΧΗΜΑ ΟΞΥΜΩΡΟΝ

της Κανής Καραβά
Μυθιστόρημα

Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ, σελ. 337

Από την παρουσίαση του βιβλίου, στον Φιλολογικό  Σύλλογο  Παρνασσός,

την Δευτέρα, 17.02.2014 

Του Κωνσταντίνου Μπούρα*

Στο τρίτο και φαρμακερό μυθιστόρημά της η Κανή Καραβά συμπλέκει, εμπλέκει, διαπλέκει, πρόσωπα και καταστάσεις από την Αλεξάνδρεια των αρχών του αιώνα, στην Κατοχή, στη χούντα, στον αντιδικτατορικό αγώνα, στην άνοδο και στην πτώση της θρυλικής και καλοζωισμένης γενιάς του Πολυτεχνείου, για να ακολουθήσει τα πρόσωπά της (όλοι οι ήρωες και οι ηρωίδες είναι ανακλάσεις της ψυχοδυναμικής προσωπικότητας του συγγραφέα) μέχρι τον Μάρτιο του 1993, όπου με ένα συγκρατημένα μελοδραματικό happy-end ξαναβρίσκει (για πάντα;) τον τέλειο, εξιδανικευμένο κι αιωνίως ερωτευμένο με την κεντρική ηρωίδα άντρα των ονείρων της.

Η συγγραφέας κατέχει καλώς την τέχνη να συνθέτει το αφηγηματικό της μωσαϊκό από ετερογενή υλικά. Δεν καταφρονεί τις ευκολίες των ευπώλητων μυθιστορημάτων, αλλά επιδεικνύει και άκρα επιστημονικότητα όταν με βιβλιογραφικές αναφορές (σελ. 160) μας γνωστοποιεί τα πάντα για την παραγωγή και κατεργασία του σάπωνος. Η ενδεικτική της βιβλιογραφία αποτυπώνεται στο τέλος του βιβλίου (σελ. 337). Πέρα όμως από τις κατακτημένες ευκολίες της, η Κανή Καραβά διαθέτει την άνεση του αετού που ατενίζει τα ανθρώπινα από μακριά, αλλά ουδέποτε «αφ’ υψηλού». Συμπάσχει, χάνεται αλλά ουδέποτε πελαγοδρομεί στα «τριπάκια» των ηρώων της. Σαν τον αετό βουτάει, αρπάζει και φεύγει, απογειώνεται για να μη βουλιάξει για πάντα και παγιδευτεί στην κινούμενη άμμο των ανθρώπινων παθών. 

Γιατί εκεί βεβαίως είναι το θέμα όλων των μυθιστορημάτων που σέβονται τον εαυτό τους. Η περίπλοκη και ταυτόχρονα απλοϊκή ανθρώπινη κατάσταση με τις άπειρες διαστρωματώσεις κι επικαλύψεις συμφερόντων, επιθυμιών, πόθων και η αέναη εναλλαγή αγάπης-μίσους, έρωτος-προδοσίας, χαράς-λύπης, θανάτου-ζωής. Ο Χρόνος δεν είναι αμείλικτος για την Κανή Καραβά. Είναι, αντιθέτως, λυτρωτικός. Όλα σαπίζουν κι αναγεννώνται. Κόντρα στις πλαστικές επεμβάσεις, συμφιλίωση με τις ρυτίδες, σε συνδυασμό με κάποια νευρογενή ανορεξία και επιλεκτικές καταπόσεις αλκοόλ, η αντιερωτική κι αντικαταναλωτική – στην αρχή – ηρωίδα της βρίσκει στο τέλος τη Χρυσή Τομή ανάμεσα στα θέλω και στο είναι της. Ζει μακριά από την επιφανειακότητα της μικροαστικής φρεναπάτης, αλλά απολαμβάνει τα μεσοαστικά αγαθά με μέτρο και με την αθωότητα μιας αλεπούς που υποδύεται τη γατούλα, μόνο και μόνο για να καθίσει δίπλα στο τζάκι και να απολαύσει την αίσθηση του πανάκριβου κασμίρ πάνω στο γυμνό της δέρμα. Είναι όμως έτοιμη κάθε στιγμή να δείξει τα νύχια της, να ασκήσει την πονηριά της, να προδώσει, αλλά ουδέποτε να προδοθεί οικειοθελώς. Και το βασικότερο: δεν ξεχνάει, δεν λησμονεί, δεν μοιράζει συγχωροχάρτια.

Το στοιχείο της ειρωνείας, ο σαρκασμός των άλλων κι ο συγκρατημένος υποδόριος αυτοσαρκασμός είναι το υφολογικό ατού της δεξιοτέχνιδος Κανής Καραβά. Η ιδιόλεκτός της, απλή και καθημερινή, απαλλαγμένη από επίθετα και καλολογικά στοιχεία, μιμείται επιτυχώς ντοπιολαλιές και ιδιοσυγκρασίες ανθρώπων. Γλώσσα στυγνή, κινηματογραφική, αποστεωμένη, λογοτεχνική εξ αντιθέτου, καίρια και δραματική. Η Κανή Καραβά δεν μοιάζει να βιάζεται να δρέψει δάφνες και να αποσπάσει (τι ωραίο ρήμα! Κυριολεκτικό!) λογοτεχνικά βραβεία. Όχι, νοιάζεται να ζήσει. Και, μάλλον, ζει καλύτερα γράφοντας. Αυτό είναι το τρίτο της μυθιστόρημα. Να τα εκατοστίσει!

_____________

* Ο Κωνσταντίνος Μπούρας γεννήθηκε το 1962 στην Καλαμάτα. Είναι διπλωματούχος μηχανικός του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου και πτυχιούχος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, με μεταπτυχιακά (D.E.A.) στο πανεπιστήμιο Paris III. Έχει εκδόσει τις ποιητικές συλλογές: "Ο πορφυρός ήλιος του έρωτα και του θανάτου", Τέχνη και λόγος, 1987, "Άγουρος έρως", Τέχνη και λόγος, 1988, "Η κοιλάδα των νεκρών ερώτων", Πλέθρον, 1990, "'Ερως ηλιότροπος", Πλέθρον, 1993, "Ο ποιητής του Abdeljebbar" (με το ψευδώνυμο Κωνσταντίνος Αγνώστου), Πλέθρον, 1995, "Αγαύης έρως", Οδυσσέας, 1995, "Η φωνή του μανδραγόρα" (με το ψευδώνυμο Κωνσταντίνος Αγνώστου), Οδυσσέας, 1997, "Έρως τριμαργικός", Πλέθρον, 1997, "'Έρωτες γυρίνων και κρίνων" (με το ψευδώνυμο Κωνσταντίνος Αγνώστου), Οδυσσέας, 1998, "Έρως παλίμψηστος", Το Ροδακιό, 1999, "Όρθρος αιώνος", Δυτικές Ινδίες, 2000, "Η μεταφυσική του έρωτα", Οδυσσέας, 2002, "Ερωτικά μοιρολόγια", Παρουσία, 2003, "Ερέτης Ιώδους", Δυτικές Ινδίες, 2004, το θεατρικό "Στον αστερισμό της Εκάτης", Δωδώνη, 1997, τη νουβέλα "Ο θάνατος του Ευριπίδη", Δωδώνη, 1999, καθώς και δοκίμια θεατρολογίας. Στα γαλλικά έχουν εκδοθεί τα έργα του "Le chant de la mandragore", La Bruyere, Paris, 1999, "Palmiers et mandragores", L' Harmattan, Paris, 1999, και στα αγγλικά το "Conspiracy in Algeria", Avon Books, London, 1999. Έχει επιμεληθεί την έκδοση βιβλίων σχετικά με το αρχαίο ελληνικό θέατρο. Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στο διαδίκτυο, στη διεύθυνση: www.konstantinosbouras.gr.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Την σκυτάλη πήρε από τον Κων/νο Μπούρα η συγγραφέας Ζέτα Κουντούρη, η οποία αναφέρθηκε τόσο στο βιβλίο "Σχήμα Οξύμωρον" όσο και στην συγγραφέα Κανή Καραβά.

Με τον εντυπωσιακό και αντιπροσωπευτικό τίτλο ΣΧΗΜΑ ΟΞΥΜΩΡΟΝ, η Κανή Καραβά μας παρουσιάζει μ’ ένα σκόπιμα ανάλαφρο ύφος μια εικόνα της σημερινής παρακμιακής Ελλάδας, που δυστυχώς όλοι, πολύ καλά, γνωρίζουμε. Το μυθιστόρημα, γραμμένο εδώ και αρκετά χρόνια, είχε εκδοθεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη το 2004. με τον τίτλο Σχήμα Οξύμωρον ή η Λίζα και τα περίεργα μαρούλια. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι στο διάστημα αυτό, από τότε δηλαδή μέχρι σήμερα, παρά τις επικίνδυνες, σκωπτικές επισημάνσεις του κειμένου, τίποτα από τα κακώς κείμενα που θίγει δεν έχει βελτιωθεί, ούτε καν στο ελάχιστο. Μέσα, όμως, από τις διαφορετικές ιδεολογίες και πορείες και τους επίσης διαφορετικούς χαρακτήρες μιας πολυπληθούς, γεμάτης επτασφράγιστα μυστικά, οικογένειας μπορούμε και αντιλαμβανόμαστε χωρίς δυσκολία αρκετούς από τους λόγους που μας οδήγησαν στο δυσάρεστο σημείο που καταλήξαμε να φτάσουμε. Με ένα λόγο σφιχτό και μοντέρνο, χωρίς πλατειασμούς, άκρως πειστικό στους επιμέρους διαλόγους, με χιούμορ και καταλυτικό αυτοσαρκασμό, η συγγραφέας μας ξεναγεί αριστοτεχνικά, μέσα από τα προσωπικά αδιέξοδα των ηρώων της, στα γνωστά κοινωνικά αδιέξοδα των τελευταίων ετών. 

Όπως και στα άλλα της βιβλία, η Κανή Καραβά εντάσσει με απόλυτη φυσικότητα στο πλούσιο μυθοπλαστικό υλικό της στοιχεία ιστορικά, που έχουν να κάνουν με τα ταραγμένα τελευταία χρόνια της πατρίδας μας, ξεκινώντας με τη θύελλα των γεγονότων του 73, λίγο πριν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, την πτώση της χούντας, την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, την έλευση της δεξιάς με τον Καραμανλή ως εθνοσωτήρα και την διαδοχή του αργότερα από το ΠΑΣΟΚ, με τα εντελώς διαφορετικά, από πάρα πολλές απόψεις, ήθη. Η ματιά της Λίζας, της φεμινίστριας ηρωίδας, που ζει και κινείται μέσα σ’ όλο αυτό το κλίμα, κριτική, καυστική και αρκετά ειρωνική, με ψήγματα θυμού, τεχνηέντως κρυμμένα, δεν χαρίζεται σε κανέναν, ούτε καν στον εαυτό της. «΄Ολα αλλάζουν» διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο. «Σχέσεις, ιδεολογίες, νοοτροπίες», τα πάντα. Από τα ζιβάγκο στο κοστούμι Αρμάνι! Παρακολουθούμε χαμογελώντας τις γνώριμες απ’ τον δημόσιο βίο μας μεταμορφώσεις του καιροσκόπου Παναγιωτάκη. Αλλά και η ίδια η Λίζα, από αριστερή αντικομφορμίστρια στα νιάτα της, εν έτι 1988, θα φτάσει να απολαμβάνει τον εκλεκτό καπνό από τα πούρα Αβάνας, αποδεχόμενη συνειδητά και χωρίς ενοχές την προσωπική της μετάλλαξη. Ταυτόχρονα, μέσα από διάφορα flash back, που γενικά χαρακτηρίζουν την κινηματογραφική συχνά γραφή της Κανής Καραβά, παίρνουμε ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την παλιά Αθήνα που χάνεται, με τα ωραία ζαχαροπλαστεία και τους αξέχαστους τύπους της, αλλά και για την μυστηριακή Αλεξάνδρεια, απ’ όπου έλκει την καταγωγή της η οικογένεια. Κι όλα αυτά μέσα σε μια ατμόσφαιρα διανθισμένη από την αύρα καλοκρυμμένων μυστικών και επιγραμματικών καβαφικών στίχων. Κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος η Λίζα Θεοτόκη, σύζυγος Παναγιωτάκη Μαντούβαλου, θυγατέρα της Αντιγόνης και του Λάμπη Θεοτόκη και αδερφή Βαρβάρας και Γερασίμου. Μια γυναίκα δυναμική, ευφυής, ευαίσθητη και ιδιαίτερα προικισμένη, η οποία, λόγω μιας τραυματικής αποκάλυψης κατά τα χρόνια της εφηβείας της, αγωνίζεται να κατακτήσει την αληθινή της ταυτότητα και την ψυχική της ισορροπία ανάμεσα σε συγκρουόμενους ρόλους. Πέρα από την αδυναμία της να αντιμετωπίσει τη συζυγική σχέση της με τον Παναγιωτάκη - νομίζω ότι η χρήση του χαϊδευτικού από την συγγραφέα είναι σκόπιμα απαξιωτική - ένα φιλόδοξο αριβίστα χωρίς κανενός είδους αρχές, χωρίς πολιτική ιδεολογία, με ερείσματα σε όλους τους χώρους, -από υποστηρικτής της Χούντας θα βρεθεί γενικός γραμματέας, υφυπουργός και υπουργός του Πασοκ-, έχει να αντιμετωπίσει παλιούς λογαριασμούς με την αδερφή της, αλλά και να επανατοποθετηθεί με την Αννέτα, την κόρη της, με τα συχνά εφηβικά ξεσπάσματα, με τις οποίες οι σχέσεις της κάθε άλλο παρά αρμονικές θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν. Οι χαρακτήρες δίνονται από την συγγραφέα με εντελώς φυσικό τρόπο μέσα από τις αυθόρμητες και κάποιες φορές εκρηκτικές συμπεριφορές των ηρώων. Οι συγκρούσεις είναι μόνιμες. Το χάσμα των γενεών ορατό. Ορισμένες φορές ο αναγνώστης αναρωτιέται πού άραγε να βρίσκεται το σωστό και ποιος έχει το περισσότερο δίκιο. «Δεν νομίζεις ότι είσαι λίγο μεγάλη για να ανακατεύεσαι με νεαρούς αμφιβόλου ιδεολογίας και να ουρλιάζεις σαν υστερική ξεπερασμένα συνθήματα»; θα την ρωτήσει κάποια στιγμή αγανακτισμένη η κόρη της. Η Λίζα, ενταγμένη αρχικά στο κομμουνιστικό κόμμα, επηρεασμένη από τον πατέρα της, τον ελαφρώς αιθεροβάμονα και ιδεολόγο Λάμπη, δίνει καθημερινούς αγώνες σε πολλαπλά επίπεδα, αλλάζοντας όμως χωρίς να το καταλαβαίνει βαθμιαία, καθώς παρακολουθεί τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, στο διάστημα 1973 – 1993, δηλαδή στον χρόνο στον οποίο διαδραματίζεται το μυθιστόρημα. Η συγγραφέας κατορθώνει να μεταφέρει και να ξεναγήσει με απόλυτη επιτυχία τον αναγνώστη στα τοπία του Παρισιού και των Βρυξελλών, όπου η κεντρική ηρωίδα της θα καταλήξει να εργαστεί σαν μεταφράστρια, και θα αποκτήσει για πρώτη φορά ανεξαρτησία και προσωπικά χρήματα, για να μπορέσει να στηρίξει τις σπουδές της κόρης της. Θα εντυπωσιαστεί ανακαλύπτοντας το καινούριο πρόσωπο της Ευρώπης που έρχεται μα δεν θα πάψει μέσα της να νοσταλγεί το ωραίο, το παλιό μιας Αθήνας, που λίγο λίγο χάνεται.

Οι ήρωες του μυθιστορήματος, αληθινοί και ολοκληρωμένοι, ο καθένας με την διαφορετική του αλήθεια και τις προσωπικές διαψεύσεις, ελκύουν την προσοχή και το ενδιαφέρον μας. Από τα ωραιότερα κεφάλαια είναι αυτό που αναφέρεται στο Εργοστάσιο Σαπωνοποιίας και την παρασκευή του σαπουνιού, που δείχνει πόσο βαθιά μελετά η συγγραφέας το αντικείμενό της, τακτική που επίσης γνωρίζουμε και από τα άλλα της βιβλία, και πόσο σοβαρές και χρήσιμες είναι οι πληροφορίες που δίνει κάθε φορά στον αναγνώστη. Η πλοκή δεν παύει να μας απορροφά. Οι διάλογοι ολοζώντανοι, ανταποκρίνονται με ακρίβεια στο χαρακτήρα, στη μόρφωση και την καταγωγή κάθε ήρωα. Η αληθινή φιλία, η αγάπη για την οικογένεια και η συμπόνια για την τρίτη ηλικία, με την ανασφάλεια και τις δυσκολίες της, ανιχνεύονται στα περισσότερα αποσπάσματα του κειμένου. Η Λίζα θα περιθάλψει με τρυφερότητα και στοργή τον εξαιρετικά μορφωμένο θείο Ιάσονα, που θα έρθει για ένα μικρό διάστημα από την Αλεξάνδρεια για να αναρρώσει από μια εγχείρηση, και θα καταφέρει να εντυπωσιάσει και να γοητεύσει με τις γνώσεις και την αρχαιοπρέπειά του ακόμη και την αντιδραστική Αννέτα, που στην αρχή, όπως είναι ίσως και φυσικό, τον βρίσκει λίγο αστείο, δίνοντάς μας το μήνυμα ότι τα σημερινά νέα παιδιά, ανεξαρτήτως απ’ ό,τι εμείς κατά καιρούς πιστεύουμε, διψάνε για την αληθινή μόρφωση. Ο έρωτας, απ’ την άλλη μεριά, τόσο σαν πραγματικότητα όσο και σαν διαρκής αναζήτηση, διαπνέει μεγάλο μέρος του μυθιστορήματος, φέρνοντας αντιμέτωπη και διχάζοντας συχνά την κεντρική ηρωίδα ανάμεσα στους κοινωνικούς ρόλους της. 

Τα μόνιμα προβλήματα αντιπαλότητας ανάμεσα στον άντρα και στη γυναίκα αναδύονται μέσα από τις δυσκολίες ενός κακού γάμου που καταρρέει, θέτοντας ποικίλα ερωτήματα σχετικά με τη θέση της γυναίκας αλλά και των μελών της σημερινής σύγχρονης οικογένειας, που εδώ και πολλά χρόνια έχει πάψει να ακολουθεί το πατριαρχικό μοντέλο. 

Το ΣΧΗΜΑ ΟΞΥΜΩΡΟΝ είναι ένα μοντέρνο μυθιστόρημα για ανθρώπους που αναζητούν την ταυτότητά τους μέσα σε μια κοινωνία που βαθμιαία χάνει τη δική της. Παρά τα οξύτατα και ως ένα σημείο αναπάντητα ζητήματα που θίγει -σχήμα οξύμωρο τελικά ολόκληρη η περιρρέουσα τη σημερινή κακοπαθημένη Ελλάδα ατμόσφαιρα- θεωρώ ότι τα συμπεράσματα που μας αφήνει η συγγραφέας να βγάλουμε είναι αρκετά αισιόδοξα.

 ΄Ενα παλιό σερβάν θα δώσει απαντήσεις σε χρόνια αναπάντητα ερωτήματα και θα επιλύσει προβλήματα, δημιουργώντας πιθανόν άλλα, όπως συνήθως γίνεται σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κάποιοι θα αναλάβουν ένα μέρος τουλάχιστον από τις ευθύνες τους και η Λίζα θα σταθεί επιτέλους αντάξια των περιστάσεων και στοργική μάνα στο πλάι της κόρης της, της Αννέτας που παντρεύεται, αναδεικνύοντας την αγάπη που διαφαινόταν ότι υπήρχε πάντα ανάμεσά τους. Επίσης τακτοποιώντας βαθιά μέσα της εκκρεμείς λογαριασμούς, γιατί βαθιά μέσα μας είναι πάντα οι μεγαλύτερες δυσκολίες, θα καταφέρει να χωρίσει οριστικά με τον Παναγιωτάκη, και με ό,τι αυτός συμβολίζει, αποδεχόμενη επιτέλους τον αληθινό έρωτα, που όλα αυτά τα χρόνια προσπερνούσε. Happy end λοιπόν; Δεν είμαι σίγουρη. Γιατί κλείνοντας το βιβλίο έχουμε μεν επαρκείς πληροφορίες για την τύχη των ηρώων του, που προοιωνίζεται μάλλον καλή, δεν ξέρουμε όμως τι θ’ απογίνει μ’ αυτό το απέραντο φρενοκομείο, που λέγεται Ελλάς.

 ΄Ισως θα πρέπει να προκαλέσουμε την Κανή Καραβά, που μας χάρισε αυτό το σύγχρονο και καλογραμμένο μυθιστόρημα, να συνεχίσει μ’ ένα νέο πόνημα, στο οποίο να μη περισώζονται μόνον οι καλοί και οι κακοί ήρωες αλλά και η ταλαίπωρη η πατρίδα μας, που πάσχει από αυτούς, απ’ αυτούς που τελικά και δυστυχώς δεν είναι άλλοι από εμάς τους ίδιους.

Ζέτα Κουντούρη,

 συγγραφέας

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Η Κανή Καραβά γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Φτελιά της Δράμας. Σπούδασε δημοσιογραφία και Δημοσιολογία. Σήμερα ζει στις Βρυξέλλες και εργάζεται στη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το ΣΧΗΜΑ ΟΞΥΜΩΡΟΝ είναι αναθεωρημένη επανέκδοση του 2ου βιβλίου της Σχήμα Οξύμωρον ή η Λίζα και τα περίεργα μαρούλια που είχε κυκλοφορήσει το 2004 από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Από τις εκδόσεις Κέδρος κυκλοφορούν επίσης τα μυθιστορήματά της Ένας αιώνας... μια στιγμή και Το πείραμα του χαμένου χρόνου το οποίο κυκλοφόρησε στα αλβανικά τον Νοέμβριο του 2013. Το ΣΧΗΜΑ ΟΞΥΜΩΡΟΝ θα κυκλοφορήσει στα γαλλικά το φθινόπωρο του 2014. Είναι συνεργάτης του περιοδικού Ύφος και του Αρκαδικού βήματος.

Εργογραφία:
(2013) Σχήμα οξύμωρον, Κέδρος
(2011) Το πείραμα του χαμένου χρόνου, Κέδρος
(2010) Ένας αιώνας... μια στιγμή, Κέδρος
(2004) Σχήμα οξύμωρον ή η Λίζα και τα περίεργα μαρούλια, Εκδόσεις Καστανιώτη
(2002) Το ποτάμι με τα καραγάτσια, Γκοβόστης